ජිනීවා නුවරදී පැවැත්වුණ එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කවුන්සිලයේ (UNHRC) 60 වැනි සැසිවාරයේදී, 2025 ඔක්තෝබර් 7 වැනි දින ශ්‍රී ලංකාව සම්බන්ධයෙන් වන A/HRC/60/L.1/Rev.1 දරන යෝජනා සම්මතය ඡන්ද විමසීමකින් තොරව සම්මත විය. “ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රතිසන්ධානය, වගවීම සහ මානව හිමිකම් ප්‍රවර්ධනය කිරීම” (Promoting Reconciliation, Accountability and Human Rights in Sri Lanka) යන තේමාව යටතේ සම්මත වූ මෙම යෝජනාව, එක්සත් රාජධානිය, කැනඩාව, මලාවි සහ උතුරු මැසිඩෝනියාව ඇතුළු රටවල් විසිදෙකක සම අනුග්‍රහය ඇතිව ඉදිරිපත් කෙරිණි. මෙමගින් ශ්‍රී ලංකාවේ මානව හිමිකම් තත්ත්වය පිළිබඳව වූ ජාත්‍යන්තර අධීක්ෂණය තවත් වසර දෙකකින් දීර්ඝ කරන ලදී.
වගවීමේ යාන්ත්‍රණය සහ වරම දීර්ඝ කිරීම
මෙම යෝජනාවේ ප්‍රධානතම අංගය වන්නේ, මානව හිමිකම් පිළිබඳ මහ කොමසාරිස් කාර්යාලයේ (OHCHR) ශ්‍රී ලංකාව සම්බන්ධයෙන් වන වරම තවත් වසර දෙකකට දීර්ඝ කිරීමයි. මෙහි විශේෂයෙන්ම සඳහන් වන්නේ, 2022 ඔක්තෝබර් 6 දින සම්මත කරන ලද 51/1 යෝජනාවෙන් පිහිටුවන ලද බාහිර සාක්ෂි රැස් කිරීමේ යාන්ත්‍රණය (EGM) නොහොත් ශ්‍රී ලංකා වගවීමේ ව්‍යාපෘතියේ (OSLAP) කාර්යයන් අඛණ්ඩව කරගෙන යාමට බලය පැවරීමයි. අනාගත අපරාධ නඩු කටයුතු සඳහා භාවිත කිරීම පිණිස අතීතයේ සිදුවූ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් පිළිබඳ තොරතුරු සහ සාක්ෂි රැස් කිරීම, විශ්ලේෂණය කිරීම සහ සංරක්ෂණය කිරීම මෙම යාන්ත්‍රණය මගින් සිදු කෙරේ.
63 වැනි සැසිවාරයේදී ලිඛිත යාවත්කාලීන කිරීමක් සහ 66 වැනි සැසිවාරයේදී ප්‍රතිසන්ධානය, වගවීම සහ මානව හිමිකම් පිළිබඳ ප්‍රගතිය පිළිබඳ පුළුල් වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කරන ලෙස සභාව එක්සත් ජාතීන්ගේ මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභා කාර්යාලයට (OHCHR) නියම කර ඇත.
රජය වෙත ඉදිරිපත් කළ ප්‍රධාන ඉල්ලීම්
යෝජනා සම්මතය මගින් ශ්‍රී ලංකා රජය වෙත හදිසි අවධානය යොමු කළ යුතු ක්ෂේත්‍ර කිහිපයක් පිළිබඳව බල කර සිටී. එනම්:
- දේශපාලන විසඳුම් සහ 13 වැනි සංශෝධනය: ජාතික ප්‍රතිසන්ධානය සඳහා අත්‍යාවශ්‍ය වන දේශපාලන අධිකාරිය විමධ්‍යගත කිරීමේ කැපවීම ඉටු කරමින්, දහතුන්වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය (13A) අනුව පළාත් සභා මැතිවරණ පවත්වා, සියලුම පළාත් සභා ඵලදායී ලෙස ක්‍රියාත්මක වන බව සහතික කිරීම.
- නීති ප්‍රතිසංස්කරණ: දිගින් දිගටම සිදුවන රැඳවුම් කටයුතු පිළිබඳව අවධාරණය කරමින්, ප්‍රධාන වශයෙන් දෙමළ සහ මුස්ලිම් ප්‍රජාවන්ට අසමානුපාතිකව බලපාන ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත (PTA) අවලංගු කිරීම. එමෙන්ම, ප්‍රකාශනයේ නිදහස වඩාත් හොඳින් ආරක්ෂා වන පරිදි මාර්ගගත ක්‍රමවල සුරක්ෂිතභාවය පිළිබඳ පනත ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම.
- වගවීම: ආර්ථික අර්බුදයට හේතු වූ දූෂණය සහ දුර්වල කළමනාකරණය ආමන්ත්‍රණය කිරීම. තවද, සමූහ මිනීවළවල් සම්බන්ධයෙන් ජාත්‍යන්තර තාක්ෂණික සහ මූල්‍ය සහාය ඇතිව කැනීම් කටයුතු සිදු කිරීම සහ අතීත මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් විමර්ශනය කිරීම සඳහා ස්වාධීන පොදු නඩු පවරන ආයතනයක් පිහිටුවීම.
ඒ හා සම්බන්ධ සම්පූර්ණ යෝජනාවලිය පහත දැක්වේ:
අ. දහතුන්වන ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනයට අනුකූලව නීති පැනවීම සහ ක්‍රියාත්මක කිරීම තුළින් අර්ථවත් දේශපාලන අධිකාරියක් විමධ්‍යගත කිරීම සහ සියලුම පළාත්වල පළාත් සභා මැතිවරණ පැවැත්වීම;
ආ. ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත (PTA) ජාත්‍යන්තර මානව හිමිකම් සම්මතයන්ට අනුකූල වන බව සහතික කිරීම සඳහා අවලංගු කිරීම හෝ සැලකිය යුතු ලෙස ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම;
ඇ. ප්‍රකාශනයේ නිදහස ආරක්ෂා කිරීම සහ අධික ලෙස පුළුල් සීමා කිරීම් වැළැක්වීම සඳහා මාර්ගගත ආරක්ෂණ පනත ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම;
ඈ. අවශ්‍ය අවස්ථාවලදී ජාත්‍යන්තර විශේෂඥයින්ගේ සහයෝගය සහතික කරමින්, ප්‍රමාණවත් සම්පත් සහ තාක්ෂණික සහාය ඇතිව, හඳුනාගත් සමූහ මිනීවළවල්වල කැනීම් කටයුතු කඩිනමින් සිදු කිරීම;
ඉ. බරපතළ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කිරීම්, යුද-සම්බන්ධ අපරාධ සහ වගවීම විමර්ශනය කිරීම සඳහා පවරා ඇති ස්වාධීන නඩු පවරන ආයතනයක් හෝ විශේෂ නීතිඥවරයෙකු ස්ථාපිත කිරීම හෝ ශක්තිමත් කිරීම;
ඊ. අතුරුදහන්වීම්, වධහිංසා, අධිකරණයෙන් බැහැර ඝාතන, ලිංගික හා ස්ත්‍රී පුරුෂ සමාජභාවය මත පදනම් වූ ප්‍රචණ්ඩත්වය ඇතුළු උල්ලංඝනය කිරීම් සඳහා නිසි ක්‍රියා පටිපාටි ආරක්ෂා කිරීම් සහිත විශ්වාසනීය විමර්ශන, නඩු පැවරීම් සහ වගවීම සහතික කිරීම;
උ. සත්‍යය සෙවීමේ, වන්දි ගෙවීමේ සහ ප්‍රතිසන්ධාන ක්‍රියාවලීන් සඳහා වින්දිතයන්ගේ, විශේෂයෙන්ම කාන්තාවන්, ළමුන් සහ ආන්තික කණ්ඩායම්වල පූර්ණ හා අර්ථවත් සහභාගීත්වය සහතික කිරීම;
ඌ. ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන්ට අනුකූලව වින්දිතයන්ට සහ දිවි ගලවා ගත් අයට වන්දි සහ පුනරුත්ථාපනය සැපයීම;
එ. ස්වාධීනත්වය, අපක්ෂපාතීත්වය සහ ප්‍රමාණවත් සම්පත් සහතික කිරීම සඳහා ජාතික ස්වාධීන ආයතන (අධිකරණය, අධිකරණ අධීක්ෂණය, මානව හිමිකම් කොමිෂන් සභාව, ඔම්බුඩ්ස්මන්, දූෂණ චෝදනා විමර්ශනය කිරීමේ කොමිෂන් සභාව) ශක්තිමත් කිරීම;
ඒ. දූෂණය සහ දුර්වල කළමනාකරණයට එරෙහිව සටන් කිරීමට සහ විනිවිදභාවය, වගවීම සහ යහපාලනය වැඩි දියුණු කිරීමට ඵලදායී පියවර ගැනීම;
ඔ. පළිගැනීම් පිළිබඳ බියකින් තොරව ක්‍රියාත්මක වීමට හැකි වන පරිදි මානව හිමිකම් ආරක්ෂකයින්, මාධ්‍යවේදීන් සහ සිවිල් සමාජය සඳහා ආරක්ෂාව වැඩිදියුණු කිරීම;
ඕ. මාර්ගගතව ඇතුළුව සාමකාමීව රැස්වීමේ, සංගම්වල සහ ප්‍රකාශනයේ නිදහස සහතික කිරීම සහ අසාධාරණ ලෙස රඳවා තබාගැනීම් නිදහස් කිරීම හෝ සමාලෝචනය කිරීම සහ නඩු විභාගයට පෙර රඳවා තබා ගැනීම අඩු කිරීම;
ක. අධ්‍යාපනය, ආර්ථික අවස්ථා, සෞඛ්‍යය, ඉඩම්, නිවාස සහ සමාජ සේවා සඳහා ප්‍රවේශ වීමේදී ඇති වෙනස්කම් කිරීම්, ආන්තිකරණය සහ විෂමතා ආමන්ත්‍රණය කිරීම;
ග. ප්‍රතිසන්ධානය, ස්මරණය සහ නැවත සිදු නොවීම සඳහා වන සහතික ඇතුළු සංක්‍රාන්ති යුක්ති ක්‍රියාවලීන් ශක්තිමත් කිරීම.
ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රතිචාරය සහ වින්දිත ප්‍රජාවගේ විවේචන
මෙම යෝජනාව සම්මත වීමෙන් පසු, ජිනීවාහි එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ ශ්‍රී ලංකාවේ නිත්‍ය නියෝජිතවරිය ප්‍රකාශ කළේ, සාක්ෂි රැස් කිරීමේ බාහිර යාන්ත්‍රණයේ වරම දීර්ඝ කිරීම “පෙර නොවූ විරූ” සහ “දේශීය ප්‍රතිසන්ධාන උත්සාහයන්ට අහිතකර ලෙස බලපාන” ක්‍රියාවක් බවයි.
කෙසේ වෙතත්, වින්දිතයන්ගේ සහ දෙමළ ප්‍රජාවගේ නියෝජිතයන් ද මෙම යෝජනාව පිළිබඳව සෑහීමකට පත් වී නැත. ඔවුන් මෙය හඳුන්වන්නේ “තනුක කරන ලද” සහ “ජාත්‍යන්තර යුක්තිය ඉටු කිරීමට අපොහොසත් වූ” තවත් යෝජනා සම්මතයක් ලෙසයි. යුක්තිය සහ වගවීම සහතික කිරීම සඳහා ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණය (ICC) වෙත ශ්‍රී ලංකාව යොමු කිරීම වැනි වඩාත් ශක්තිමත් පියවරක් අවශ්‍ය බවට ඔවුන් දිගින් දිගටම ඉල්ලා සිටියි.
මෙම නව යෝජනාවත් සමඟ, ශ්‍රී ලංකාවේ මානව හිමිකම් සහ වගවීමේ තත්ත්වය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර අධීක්ෂණය තවත් වසර ගණනාවක් පුරා අඛණ්ඩව පවතින බව පැහැදිලිය.
