2021 වසරේ දී ශ්‍රී ලංකා වෙරළට ඔබ්බෙන් වූ මුහුදේ ගිලී ගිය MV X-Press Pearl නෞකාව නිසා සිදුවූ දැවැන්ත පාරිසරික විනාශය වෙනුවෙන් වන්දි ලෙස අමෙරිකානු ඩොලර් බිලියනයක මුදලක් ගෙවන ලෙස ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් කරන ලද නියෝගය සම්බන්ධයෙන් නෞකාවේ හිමිකාර සමාගම දැඩි විරෝධයක් පළ කර තිබේ. මෙම වන්දි මුදල ගෙවන ලෙසට අධිකරණය නියෝග කර තිබුණේ ශ්‍රී ලංකාවේ මුහුදු පරිසරයට සිදු වූ හානිය සහ ධීවර ප්‍රජාවගේ ජීවනෝපායට සිදුවූ බලපෑම සැලකිල්ලට ගනිමිනි.
නෞකා සමාගමේ විරෝධය සහ නීතිමය ගැටුම
නෞකාව මෙහෙයවූ සමාගම වන X-Press Feeders, ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව සම්බන්ධයෙන් ගැඹුරු කණගාටුවක් පළ කරයි. සමාගම පවසන්නේ තවමත් නඩු විභාග අවසන් වී නොමැති තත්ත්වය යටතේ මෙලෙස වරදකරුවන් කිරීමට කටයුතු කිරීම ජාත්‍යන්තර සමුද්‍රීය නීතියට පටහැනි බවයි. එමෙන්ම, මෙම තීන්දුව ගෝලීය නෞකා සමාගම් සඳහා අවදානමක් ඇති කරනු ඇති බවට ඔවුහු අනතුරු අඟවති. මෙම තත්ත්වය නිසා ශ්‍රී ලංකාවේ ආනයන හා අපනයන වියදම් ඉහළ යනු ඇතැයි ද ඔවුහු පෙන්වා දෙති. තවද, නෞකාව පරීක්ෂා කර කිසිදු ගැටලුවක් නොදැක්වූ ශ්‍රී ලංකා බලධාරීන් නිදොස් කොට නිදහස් කිරීම සම්බන්ධයෙන් ද සමාගම විවේචනය කරයි. කෙසේ වෙතත්, නෞකාව ගිලී යාමෙන් පසු මේ වන විටත් පවිත්‍ර කිරීමේ සහ ධීවර ප්‍රජාවට වන්දි වශයෙන් අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 150 කට අධික මුදලක් වැය කර ඇති බව ඔවුහු අවධාරණය කරති.
නෞකා සමාගම තම තර්කය ඉදිරිපත් කරන්නේ, ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුව හේතුවෙන් නෞකාවේ කපිතාන්වරයාට නීතිමය වශයෙන් තමා වෙනුවෙන් පෙනී සිටීමට සාධාරණ අවස්ථාවක් අහිමි වූ බව පවසමිනි. මීට අමතරව, ඔවුන් තර්ක කරන්නේ වන්දි මුදල තීරණය කර ඇත්තේ ස්වාධීන විද්‍යාත්මක ඇගයීමක් මත නොවන බවත්, එබැවින් එය සාධාරණ නොවන බවත්ය.
මෙම සිදුවීම ශ්‍රී ලංකාවේ අධිකරණ තීන්දුව සහ ජාත්‍යන්තර සමුද්‍රීය නීතිය අතර ගැටුමක් ඉස්මතු කරයි. ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ තීන්දුව ජාතියේ පාරිසරික අයිතිවාසිකම් වෙනුවෙන් පෙනී සිටියද, එය ජාත්‍යන්තර නීති රීතිවලට අනුකූලද යන්න පිළිබඳව ප්‍රශ්න මතු කරයි.
ජාත්‍යන්තර නීතිය යටතේ වගකිවයුත්තන්ට නඩු පැවරීම
ජාත්‍යන්තර සමුද්‍රීය නීතිය යටතේ මෙවැනි සිදුවීම් සඳහා නඩු පැවරීම, වගකීම සහ වන්දි ලබා දීම සම්බන්ධ කටයුතු ජාත්‍යන්තර සමුද්‍රීය සංවිධානය (IMO) වැනි ආයතන යටතේ සකස් කරන ලද සම්මුතීන් අනුව සිදුවේ. මෙවැනි නඩුවලදී අදාළ වන්නේ සිවිල් වගකීම් සම්මුතිය (Civil Liability Convention – CLC) වැනි සම්මුතීන්ය. මෙම සම්මුතීන්ට අනුව නෞකාවේ හිමිකරුවන්ට වරදක් තිබුණත් නැතත් සිදුවූ හානියට වගකීම පැවරේ. මෙවැනි තත්ත්වයන් සඳහා රක්ෂණයක් තිබීම අනිවාර්ය වේ. නෞකාවේ හිමිකරුගේ වගකීම දරන උපරිම මුදල ඉක්මවා යන හානි සඳහා වන්දි ගෙවීම සඳහා ජාත්‍යන්තර තෙල් දූෂණ වන්දි අරමුදල් (IOPC Funds) පිහිටුවා ඇත. එමනිසා, සාමාන්‍ය ක්‍රියාදාමය වන්නේ හානි වූ රට විසින් නෞකාවේ හිමිකරු, රක්ෂණ සමාගම සහ අදාළ අරමුදල් වෙතින් නීතිමය වශයෙන් වන්දි ඉල්ලා සිටීමයි. මෙම ක්‍රියාවලිය ජාතික අධිකරණ මගින් ක්‍රියාත්මක විය හැකි නමුත්, එය ජාත්‍යන්තර නීති හා සම්මුතීන්වලට අනුකූල විය යුතුය.
ජාත්‍යන්තර අත්දැකීම්: සාධාරණ වන්දි දිනා ගැනීම
මෙවැනි පාරිසරික විපත් සඳහා සාධාරණ වන්දි ලබා ගැනීම පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර අත්දැකීම් මීට වඩා වෙනස් අයුරින් ක්‍රියාත්මක වී ඇති බව පෙනී යයි.
- Deepwater Horizon ආපදාව (ඇමෙරිකා එක්සත් ජනපදය, 2010): මෙහිදී තෙල් සමාගම වූ BP සමාගම තම වරද පිළිගත්තේය. අවසානයේදී, නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග සහ සම්මුති හරහා පාරිසරික පවිත්‍රකරණය, ස්වභාවික සම්පත් ප්‍රතිෂ්ඨාපනය සහ බලපෑමට ලක් වූ ප්‍රජාවට වන්දි වශයෙන් අමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 65කට අධික මුදලක් ගෙවීමට BP සමාගමට සිදු විය. මෙම නඩුව සාධාරණ නීති ක්‍රියාමාර්ගයක් සහ වගකීමක් තහවුරු කිරීමට කදිම උදාහරණයක් විය.
- Prestige තෙල් කාන්දුව (ස්පාඤ්ඤය, 2002): ස්පාඤ්ඤ වෙරළට ඔබ්බෙන් වූ මෙම අනතුරෙන් පසු එරට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය නෞකාවේ රක්ෂණ සමාගම වූ London P&I Club සමාගමට අමෙරිකානු ඩොලර් බිලියනයක් දක්වා වන්දි ගෙවීමට නියෝග කළේය. මෙම නඩුව පෙන්නුම් කළේ පාරිසරික හානිය සඳහා රක්ෂණ සමාගම්වල වගකීම සහ ජාතික අධිකරණවල බලයයි.
ශ්‍රී ලංකාවට ද ජාත්‍යන්තර නීතියට හා සම්මුතීන්ට අනුව, සමුද්‍රීය පරිසරය, ආර්ථිකය හා සමාජයට සිදු වූ හානියට සාධාරණ වන්දියක් ලබා ගැනීමට හැකි විය යුතුය. ඒ සඳහා පවතින නීතිමය විධිවිධාන තුළින් ක්‍රියාත්මක වීම ශ්‍රී ලංකාවට වැදගත් වනු ඇත.
මීට පෙර මේ පිළිබදව ලියන ලද ලිපියක් මේ ලින්ක් එකෙන් කියවන්න:
එංගලන්ත නඩුව නිසා ගිනිගත් නැවේ වන්දිය සීමා වෙයිද? කල් යයිද?
ප්‍රජා පර්යේෂණ කණ්ඩායමේ අධ්‍යයනයක් මත පදනම් වේ. ආශ්‍රිත ලේඛන:
https://www.thecooldown.com/green-business/sri-lanka-x-press-pearl-container-ship/
https://www.maritimegateway.com/x-press-feeders-raises-alarm-over-sri-lanka-supreme-courts-1-bn-order/https://www.youtube.com/watch?v=MRsYvME4bpc
